Stoeppalen Terschelling en Texel

Op de Grens/Historisch

29 juni 2008

oms ben je je niet bewust van dingen die je elke dag tegenkomt. Zo heb ik er nooit bij stilgestaan dat het onooglijke paaltje bij mij voor de deur een naam heeft. Het is een stoeppaal. Tijdens een bezoek aan Terschelling werd ik me ineens bewust van het fenomeen stoeppalen. Iedereen kent ze wel, ze zijn er in vele vormen, soms zijn het simpele amsterdammertjes, soms chique granieten paaltjes met een ketting ertussen rond een blauwstenen stoep voor een aristocratisch stadshuis. Ze kunnen ook lelijk zijn, zoals de paaltjes bij mij voor de deur die bestaan uit een rechtopstaande trottoirband. Op Terschelling staan heel oude stoeppalen die wel de moeite waard zijn.

In wezen zijn deze oude stoeppalen een soort grenspalen en daarom passen ze in deze rubriek. In de 17e eeuw waren er nog geen verharde wegen. De huiseigenaar had recht op 4 voet (+/- 1,20 m) van de weg voor zijn huis. Men paalde dit territorium af met stoeppalen en bracht plaveisel aan. De stoeppalen gaven dus de grens tussen de privé- en de openbare ruimte aan. Het leven speelde zich toen veelal af op straat. Op de stoep ontmoette men elkaar en er werd gehandeld. Kooplieden hadden vaak een verhoogde stoep. De rijkversierde stoeppalen gaven de status van de bewoner weer.

Het gebruik van de stoeppalen raakte in de tweede helft van de 17e eeuw in onbruik toen het sociale leven zich meer verplaatste naar binnenshuis. Toen in latere eeuwen het verkeer explosief toenam, moesten veel oude exemplaren wijken omdat ze in de weg stonden. Ze zijn in het grootste deel van het land op een enkel exemplaar na verdwenen.

Stoeppalen werden vaak prachtig versierd en soms voorzien van een jaartal. Een voorbeeld zijn twee palen uit 1628 in Vollenhove. Ze sieren tot op heden de gevel van het pand dat bekend staat als de voormalige Latijnse school. In het verleden stonden ze verder van de gevel af, dat is te zien op oude foto's. De straat is echter smal en daarom hebben de stenen een stapje terug moeten doen.

Kenmerkend voor een stel stoeppalen is dat ze meestal niet gelijk zijn aan elkaar. Soms is er sprake van een mannelijk en een vrouwelijk exemplaar. Het mannelijke exemplaar is voorzien van een schild, het vrouwelijke heeft een ruitvormig ornament. Volgens de regels van de heraldiek staat de mannelijke steen links en de vrouwelijke rechts.

Terwijl ze in de rest van het land nog maar sporadisch te vinden zijn, zijn er op Terschelling nog veel intact. De meeste dateren uit de eerste helft van de 17e eeuw. De palen overleefden zelfs de grote brand die in 1666 het grootste deel van West-Terschelling in de as legde. Het gebruik om stoeppalen te plaatsen bleef langer in zwang dan in de rest van het land. Toen de functie van de palen uiteindelijk verdween, werden ze ook veelvuldig gebruikt als grafsteen. Op het oudste kerkhof van het eiland, het Stryper kerkhof, staan een paar mooie exemplaren.

Terschelling is trots op zijn stoeppalen. Ze zijn zo'n handelsmerk van het eiland dat de richtingaanwijzers van de fietsroutes de vorm hebben van een eenvoudige stoeppaal. Opvallend is dat ze niet voorkomen op de naastgelegen eilanden. Een bewijs van de geďsoleerde ligging van de eilanden ten opzichte van elkaar.

Aafke de Wijk

Texel

17 juni 2009

Op de Grens/Historisch